SEL HAKKINDA GENEL VE PRATİK BİLGİLER

SEL :
Sel; suyun doğal ya da yapay yatağından taşarak tehlikeye neden olan doğal afettir. Bazı seller birkaç gün içerisinde meydana gelir. Fakat seylap(ani sel)’ lar birkaç dakika içinde suların kabarmasına neden olabilir. Hızla akan sel suları içerisinde bir çok kaya,taşlar,ağaçlar ve diğer enkazlar büyük tehlikelere neden olabilir. Hızla artan sel suları yüksek bentleri ve dik toprak kenarlarının üzerini aşarak yüksek yerlerde de tehlike oluşturabilir. Ayrıca oluşturduğu balçık ve kaygan çamurlar büyük tehlike oluşturur.
Sel ister büyük nehirlerin kıyısına yerleşmiş, ister dağ yamaçlarında yaşıyor olsun, isterse çöllerde bulunsun her yerdeki insanların rastlayabileceği türde bir doğa olayıdır. Yerleşilen yerlerdeki çeşitlilik görülme sıklığını değiştirmesine rağmen özellikle sel olayını dikkate almadan kurulan altyapılar bu doğa olayının bir faciaya dönüşmesine neden olabilmektedir. Ülkemizde sadece 1995 yılında üç bölgede görülen sel olayı 160 kişinin ölümüne neden olurken her yıl can kaybına neden olmayan seller sonucu milyarlarca liralık ekonomik kayıplar yaşanmaktadır. Bu amaçla gelişmiş ülkeler sel riskini en aza indirmek için erken uyarı sistemleri geliştirerek özellikle can kaybını en aza indirmeyi başarmışlardır.
Selin en sık rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda da meydana gelebilir. Günümüzde rastlanılan en yaygın sebep ise; kuvvetli yağmur fırtınalarında drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarının tamamen dolu olması ile meydana gelen taşmalar sonucu oluşan sellerdir. Dağlık bölgelerde ise seller kar erimesi veya yağışla birleşen kar suyundan meydana gelir. Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır.
Akarsuların su taşıma miktarı değişkenlik gösterir. Bazen uzun süre yağış olmayan veya az yağış alan bir alanda akışlar yavaşlar bazen de aynı alanda yağışlı bir periyotta güçlü akışlar olabilir. Sellerin miktarındaki değişkenlik yağışın yoğunluğuna, yağış miktarına, kar erime oranına ve diğer faktörlere bağlıdır.
İki akarsu havzası arasındaki yağış toplamı veya toplama alanındaki depolama miktarı sel potansiyelinde önemli rol oynar. Deprem felaketinin aksine su baskınlarını gerek meteorolojik bulgular gerekse baskın bölgelerinden bugüne kadar elde edilen istatistikler ve gözlemler sayesinde önceden saptamak mümkün olabilir.
Sellerin ölçümünde:
- Yükseklik
- Su miktarı
- Taşkın alanı
- Akış hacmi
gibi özellikler dikkate alınır. Bu özellikler:
- Toprağın rasyonel kullanımı,
- Köprü ve barajların yapımı,
Sellerin önceden tahmin edilmesi ve önlenmesi açısından önemlidir.
Bir dizi teknik, gözlem ve önlemler değerlendirilerek su baskınlarından önceden haberdar olunabilmekte can ve mal kaybı önlenebilmektedir.


ÇEŞİTLERİ:

Seller oluş hızla-rına göre sınıflandırılır;
Kuvvetli yağışlardan sonraki birkaç saat içinde veya bir yerdeki suyun aniden serbest kalması ile oluşan seller ani seller olarak isimlendirilir. Bu tip seller örneğin dağlık bölgelerde-ki küçük nehirlerin ani ve kuvvetli bir yağışa maruz kalmalarıyla oluşur ve çok hızlı bir şekilde en üst değerine ulaşır. Sel ise genellikle daha yavaş gelişir ve haftalar boyu etkili olur. Örneğin büyük nehirler boyunca görülen seller bu tip sellerdir.

NEDENLERİ :

 Sele en çok nehir yataklarından taşmalar sonucu rastlanır.
 Ani ve kuvvetli yağışlar ve kar erimesi sonucu taşmalar oluşmaktadır.
 Nehir yataklarına gelen suyun sele dönüşmesine yatakların amacı dışında kullanılması da çok etkili olmaktadır.
 Günümüzde çarpık kentleşme sonucu dere yataklarının gecekondulaşma bölgesi haline gelmesi, ağaçlandırılması, doldurulması veya nehir yataklarının değiştirilmesi sonucu her yıl ülkemizde büyük mal ve hatta can kayıplarına rastlanmaktadır.
 Dağlık alanlarda yağış ve tepelerdeki karın erimesi sonucu dere yatakları taşıyamayacağı miktarda su ile dolar ve ani seller oluşur. Özellikle dağ eteklerindeki yerleşim yerleri için heyelan tehlikesi de yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadır.
 Şiddetli rüzgarla birlikte tropikal fırtınalar ve harikeynler (hurrican) özellikle Atlantik okyanusu kıyılarında kuvvetli kıyı selleri oluşturur. Sürekli ve şiddetli rüzgar büyük bir dalgaya sebep olarak suyu karanın içlerine kadar sürükler.
 Göl bölgelerinde de benzer atmosferik şartlar veya depremler göl seviyesinde değişimlere ve sellere sebep olur.
 Diğer yandan okyanustaki depremler ve volkanik patlamalar sonucu oluşan tsunami adı verilen dev okyanus dalgaları karaların iç kesimlerine kadar girerek etkili olur.

GENEL ÖNLEMLER

1. DMİ tarafından her tip meteorolojik afet için bir erken uyarı birimi ivedilikle oluşturulmalıdır.
2. Günümüzde yağış alanları ve yağış yoğunluklarının belirlenmesinde oldukça etkili bir biçimde kullanılan Doppler Radar sistemleri ve uydu dataları ile çalışan erken uyarı birimleri teşkil edilmelidir.
3. Bu uyarı birimi ile koordineli olarak çalışacak il ve ilçelerde kurtarma birimleri oluşturulmalıdır.
4. Bölgesel radyolar herhangi bir tehlike anında halkı bilgilendire-rek uygulayacakları yöntemler konusunda uyarıda bulunmalıdırlar.
5. Sel öngörüsü için özenli istatistiki çalışmalar yapılmalıdır.
6. Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklarına yerleşim konusunda titizlik gösterilmeli buralarda yerleşimin önlenmesinin yanısıra oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir.
7. Dere ve nehirlerin denizle birleştiği kanallar düzenli olarak temizlenerek açık olmaları sağlanmalıdır.
8. Kanal ıslahı yapılmalıdır.
9. Koruyucu set ve gölet yapılmalıdır.
10. Ormanlık alan korunmalı ve arttırılmalıdır.
11. Yerleşim alanları doğru bir şekilde seçilmelidir.
12. Doğal afetlere karşı sigorta sistemi geliştirilmelidir.
13. Halkın ve görevlilerin bu tür konularda eğitimi sağlanmalıdır.


PRATİK ÖNLEMLER

1. Evin dışında bulunuyorsanız, hemen yüksek bir yere çıkmalısınız.
2. Su yatağı veya çukur bölgeleri hemen terk etmelisiniz.
3. Sel bölgesini hemen terk etmelisiniz fakat asla suda karşıdan karşıya geçmeye çalışmamalısınız.
4. Sel sırasında arabanızdaysanız asla su ile kaplı yoldan gitmeye çalışmamalısınız. (Ani sellerin meydana getirdiği ölümlerin yarısı araba ile ilişkili olduğundan asla sel sularının bulunduğu bölgelerde araba kullanılmamalıdır.)
5. Arabanızda herhangi bir arıza oluştuysa hemen terk ederek yüksek bir yere çıkmalısınız. ( Yollar akan sular tarafından doldurulacağı için eğer arabanız 60 cm yükseklikteki hareket eden suda kalmışsa su onu kaldırıp sürükleyebilecektir.)
6. Zamanınız varsa dışarı çıkın. Önemli şeyleri farklı bir depoya aktarın
7. Sel sularından uzak durun. Çünkü tehlikeli maddeler içerirler
8. Hareketli sularda yürüyüş yapmayın. Ayaklarınız zarar görebilir. Mutlaka yürümeniz gerekiyorsa, durgun sularda yürüyün ve önünüzü bir baston yardımı ile kontrol ederek yürüyün
9. Elektrik kaynaklarından uzak durun, elektrik çarpabilir
10. Yanınıza mutlaka bir pilli radyo alın. (radyodan alacağınız haber ve talimatlara göre hareket edebilirsiniz)
11. Bir miktar kuru gıda ve içecek depolayın.
12. Pille çalışan el radyosu ve fener bulundurun.
13. İlk yardım malzemeleri ve ailenizin ihtiyaç duyabileceği veya kullandığı ilaçları bulundurun.
14. Sel sularının temas ettiği yiyecekleri yemeyin.
15. Su kaynakları sel nedeni ile kirlenmiş olabilir. Kuyulardan alınan su yetkililerce test edildikten sonra kullanılmalıdır.
16. Bodrum ve zemin katı sel suları ile doluysa, derece derece pompalayarak (ortalama günde 1/3 oranında) su boşaltın. Böylece hasarın önüne geçebilirsiniz. Çevrenizdeki toprak hala su altındayken bodrum/zemin katındaki su boşaltılırsa duvarlar çökebilir, döşemeler eğrilebilir.
17. Binaları kontrol etmek için pilli fener kullanın. Ancak binada gaz sızıntısı olduğunu düşünüyorsanız, herhangi bir türde ışık kullanmayın. Işığın kendisi bir patlamanın tehdidi olabilir.

Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek güçleşeceğinden daha dikkatli olmalısınız.