ÇIĞ HAKKINDA GENEL VE PRATİK BİLGİLER

ÇIĞ



Çığ, ülkemizde özellikle doğu ve güneydoğu bölgelerinde dağlık kesimlerde kış ve ilkbahar mevsimlerinde karşılaştığımız büyük can ve mal kaybına neden olan doğal bir afettir.
Meydana gelen her çığ afeti yüzlerce vatandaşımızın ölümüne, sebep olmakta hayatta kalanların kalplerinde onarılmaz yaralar açmakta ve büyük acılara sebep olmaktadır. Örneğin; 1991-1992 kış mevsiminde Güneydoğu Anadolu’da meydana gelen çığ olaylarında 384 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir.Bunun yanında milyarlarca lira maddi zararlar vererek ülke ekonomisini de olumsuz yönde etkilemektedir.
Böylesine büyük maddi ve manevi yaralar açan çığ felaketini önlemek, neden olacağı can ve mal kaybını en aza indirebilmek için sürekli çalışmak, halkı bu konuda aydınlatmak, hatalı yerleşim ve davranışlardan sakınmalarını sağlamak ancak bölge halkının eğitilmesi ile mümkündür.
Böylece çığın sebep olacağı zararlar azaltılarak yeni kayıpların önlenebileceği gibi ülke ekonomisine büyük darbeler indiren bu felakete karşı halkımız bilinçli bir davranış biçimi benimseyecektir.

ÇIĞ NASIL OLUŞUR
Eğer bir dağ yeterince yüksek ise (Türkiye’de 1000 m- 1200m yükseklikteki kesimler ve yukarısı ) o bölgenin kışın aldığı yağışın önemli miktarı kar şeklindedir.Bu nedenle bu gibi yüksek kotlara sahip dağlık alanlarda, o ortama özgü hava tipi oluşur, kışın sıcaklar nadiren donma noktasının üstüne çıkar.
Dağlar, kalın kar örtüsüne sahip olduğu kadar çok fazla miktarda da rüzgar olan yerlerdir.Dağlar büyük hava kütlelerinin hareketlerine engel teşkil etmelerinden dolayı, güçlü rüzgarların kendi üzerlerinde ve çevresinde oluşmasına neden olurlar.Bu rüzgarlar, yüzeydeki karı alıp taşır,çevresinde döndürüp yamaçlara ve diğer topografik oluşumlar üzerine bırakır,depolar,saçaklar ve kar kümelerini oluştururlar.Bu kar kümeleri de bazı koşullar altında hareketlenip vadi tabanına doğru hızla kayar, Çığ olayı meydana gelir.

Çığ Oluşumunun Nedenleri?
Topoğrafik Koşullar (Arazi Durumu):
 Çıplak arazi, orman açıklıkları,
 Eğimli arazi (35O’den daha eğimli),
 Güneye açık dik yamaçlar,
 Yeni kar birikmiş yamaçlar,
 Beklemiş (gecikmiş) kar toplamış yamaçlar,
 Rüzgar altı yamaçlar,
 Yamaç sırtlan.
Meteorolojik koşullar:
 Şiddetli bir kar tipisinden sonra 36 saatten fazla süreyle hava sıcaklığının 0O üzerinde olması,
 Mevcut eski kar üzerine, yeniden bir defa da 25 cm’den daha fazla kar yağması,
 Tipi sırasında hızı saniyede 7 m den fazla olan rüzgarın 24-48 saat süre ile devam etmesi,
 Mevcut kar üzerine yağmur yağması, güneşin açıp hızla erimeye sebep olması.
İç Sebepler : Yamacın normalden fazla kar tutması
 Kar tabakasını yerinde tutan desteğin ortadan kalkması
 Deprem v.s.’ den dolayı oluşan titreşim
 Dahili gerilim kuvvetlerinin oluşması
 Bunların birkaçının aynı anda gerçekleşmesi
Dış Sebepler :
 Devamlı yağan kar ile ,
 Kırılarak düşen saçak kardan,
 Ağaçlardan düşen karadan,
 Bir kayakçının ağırlığından,
 Kar temizleme makinasının gürültüsünden olabilmektedir.
Kimler Çığ Tehlikesinden Etkilenir?
 Yamaçlarda, engebeli dağlık arazide yaşayanlar ve çalışanlar,
 Şehirlerarası çalışan taşımacılar, Karayolcular (TCK), köy yolu açanlar (KHGM),
 Kar rasatçıları (DMİ, DSİ, EİEİ),
 Kış Turizmcileri (Dağ tatilcileri),
 Enerji hattı yapım onarım ekibi (TEK),
 Madenciler.

ÇIĞ ÖNLEME VE AZALTMA TEKNİKLERİ

HARİTALAMA

Haritalama, çığdan korunma çalışmalarının ilk basamağıdır.
“Çığ Haritaları” çığ alanlarını gösteren topoğrafik bazı haritalardır.Bu haritalardan olmuş ve olası çığ alanları, akma hatları ve çığ önlem yapıları işaretlidir.Çığın meydana geldiği veya gelebileceği tespit edilen bu alanlar, hava fotoğrafı ve uydu görüntüleri yorumları ile arazi gözlemlerinin yerel halktan edinilen bilgiler ışığından belirlenebilmektedir.
Çığ risk haritalarında çığdan etkilenme derecelerine bağlı olarak riskli alanlar dört farklı renk ile gösterilmektedir.
Kırmızı :Çığın dönüşüm periyodu 30 yıldan daha azdır. Bu yerlerde herhangi bir bina veya yapının inşa edilmesi yasaklanmıştır.
Mavi: Dönüşüm periyodu 30 ile 300 yıl arasındadır. Bu bölgelerdeki binalarda, ancak ilave ve teknik önlemler ve inşaat teknikleri kullanıldığında sınırlı olarak izin verilmektedir.
Beyaz: Güvenli alanlardır. Herhangi bir çığ tehlikesi yoktur, her türlü yapılaşmaya kanunlar önünde açıktır.
Turuncu:Çığ dışındaki diğer afetleri (Kaya düşmesi, sel, heyelan ) temsil etmektedir.

ÇIĞ ÖNLEME TEKNİKLERİ

1-Aktif kalıcı önlemler
2-Pasif kalıcı önlemler

1-AKTİF KALICI ÖNLEMLER
 Teraslama tekniği
 Yeniden ağaçlandırma – ormanlaştırma
 Kar örtüsünün duraylılığının sağlanması
 Rüzgar etkilerinin azaltılması
2-PASİF KALICI YÖNTEMLER Saptırma yapıları
 Geciktirme yapıları ve durdurma engelleri
 Çığın çarpma etkisini azaltacak güçlendirme teknikleri
 Çığ tünelleri
 Çığ barajları
 Uyarı sistemleri

1-AKTİF KALICI ÖNLEMLER
Teraslama tekniği:
Bu teknik yamacın tümüne uygulanır. Yamaç eğim yönüne dik olarak yapılan teraslarda basamağın üst kısmı sıkıştırılarak düz hale getirilir, eğim yukarı eğik olarak çığ hattına dik şekilde taş duvarlar ile desteklenerek inşa edilebilir. Yamaç üzerindeki suyun drenajı için teraslar, doğal drenaj kanallarına karşı eğik yapılırlar. Sürekli veya kesikli olarak yapılan terasların, kayalara ve gevşek toprak akmalarının olduğu yerlere inşa edilmesinden kaçınılmalıdır. Eğer yamaç çok dik ve duraysız ise teraslar geniş olmalıdır.

Yeniden ağaçlandırma – ormanlaştırma:
Bu yöntem, ağaç büyüme sınırına yakın veya daha alt yükseklikler üzerinde yeterli derinlikte ve uygunlukta toprak olan yamaçlar için kullanılır. Bu işlem, yok olmuş ağaçlık alanların tekrar eski haline getirilmesi için yapılan en akılcı çözümdür. Ağaçlandırma işlemi çaprazlanma yöntemiyle yapılmalıdır.


Kar örtüsünün duraylılığının sağlanması (Kar çitleri, ağlar, şaşırtmacalı kazıklar ve tripot )
Çığ patikasının başlangıç bölgesinde önerilen en etkin çığ önlem yapıları çelik, ağaç, beton, veya alüminyumdan yapılan yapılardır. Bu yapılar, kar örtüsünün eğimli bir yamaç üzerinde duraylı olarak yüksek güvenlik yüzdesi ve uzun süreli etkin çalışma süreleri ile sağlarlar. Ancak, bu özellikler, yapının imal edildiği malzemenin türüne göre değişmektedir.
Kar çitleri ağaçtan ve çelikten imal edilip ekonomik ömürleri 20 ila 100 yıl arasında değişmektedir.
Ağlar, iskeletini oluşturan ana direklerden ankraj, sabitleme elemanları ve ince çelik tellerin bir araya getirilmesinden oluşan çelik ağlardan meydana gelirler.
Şaşırtmacalı kazıklar, çapları 10 ila 20 arasında değişen, kazığın zemin üzerinde 30 – 200 cm. si yukarıda kalacak şekilde şaşırtmacalı olarak çakılan kütüklerdir. Minimum gömme derinliği sert zeminlerde 60 cm. gevşek zeminlerde ise 80 – 100 cm. dir.

Tripotlar (üç ayaklar), ağaç kütükleri kullanılarak yapılan, 3 ayrı kütüğün birbirlerine çakılarak birleştirildikleri basit düzenlerdir.

Rüzgar etkilerinin azaltılması:
Kar perdeleri ve rüzgar çatıları rüzgarın karı taşıma biriktirme özelliğini kontrol eden kuvvetlerini zayıflatma veya amaca en uygun şekilde yönlendirmek için kullanılırlar.

2-PASİF KALICI YÖNTEMLER

Saptırma yapıları (saptırma duvarları, barajları ve mahmuzlar):
Bu yapıların temel amacı gelen çığın akışını istenilen tarafa yönlendirmektir.
Mahmuz; Çığ akışını iki parçaya ayırarak farklı yönlere akmasını sağlar. Özellikle evleri ve elektrik direklerini koruma amacıyla yapılır.

Saptırma duvarları ve barajları, özellikle binaları, kara yollarını, demir yollarını koruma amacı ile yapılır.

Geciktirme yapıları ve durdurma engelleri( geciktirme tümseği):
Çığın hızını azaltan akış mesafesini düşüren ve durduran önlem yapılarının genel adıdır
Çığın çarpma etkisini azaltacak güçlendirme teknikleri:
Çığın bir yapıya olan etkisini en aza indirmek ve uzaklaştırmak için mahmuza benzer toprak yapının riskli bölgelerde yaşayanların kendi imkanları ile yapabildikleri en ucuz ve en eski bir yöntemdir.
Çığ tünelleri:
Tüneller; çığın üzerlerinden akıp gitmesini sağlayacak şekilde yapılırlar. Özellikle kara ve demir yollarını korumak amacıyla yapılan en etkili yöntemdir.
Çığ barajları:
Çığı akış hattı içinde veya başlangıç hattına yakın kesimlerde durdurmak amacıyla yapılır.
Uyarı sistemleri:
Sinyalizasyon sistemi,yol detektörleri, yol kapatıcılar:Trafik yükü fazla olan yolların çığ nedeni ile kapanması veya çığ tehlikesi olması sonucunda tehlike ortadan kalkıncaya ve yol temizleninceye kadar yolu kapalı tutmak için kullanılırlar. Bunlar uyarıcı ışık ve ses çıkaran elektronik sistemlerdir.
Uyarı işretleri, insanların girmesi muhtemel olan herhangi bir bölgeyi geçici veya sürekli olarak kapatmak ile yerleştirilen levha ve bayraklardır.

ÇIĞ KAZASI
Çığ Oluşmadan Önce Neler Yapabiliriz:
Çığ oluşmadan önce yapılması gereken en önemli uygulama boşaltma planının yapılmış olmasıdır. Bu planda:
- Boşaltılacak alandaki tüm tehlikeli patikaların tanımlanmış ve iyi bir çiziminin yapılmış olması
- Boşaltma sırasında emirleri verecek ve bunları uygulayacak kişilerin isimlerini içeren bir listenin hazırlanmış olması
- Boşaltma sırasında izlenecek iletişim ve alarm işlemlerinin belirlenmiş olması
- Acil kaçış yolları, toplanma alanları, park yerleri ve etkilenen insanların geçici olarak iskan edileceği yerlerin saptanmış ve her an kullanıma hazır halde bulunduruluyor olması.
- Boşaltılan alanlardaki güvenliği sağlayacak ve diğer problemleri çözecek şekilde bazı yasaklamaların ve kuralların konmuş olması gereklidir!
Yakındaki yollarda çığ uyarı işaretleri, yolları çığ olma durumunda kapatacak elle veya otomatik olarak çalışan engellerin kurulması şarttır. Ayrıca yollara üzerinde uyarı mesajları yazılı levhaların konulması da iyi bir yöntemdir. Örneğin;
ÇIĞ ALANI,DURMAYIN!
ÇIĞ ALANI BAŞLANGICI
ÇIĞ ALANI SONU
ÇIĞ NEDENİ İLE KAPALI YOL...... vb.
Tehlikeli yamaçlardan sürekli uzak durmak en akılcı yoldur.
ŞÜPHESİZ, BU EN İYİ ÇÖZÜMDÜR.
Çığ olan veya olmaya aday olan yamaçlarda ağaç kesimine son vermek ve bunu yasal yollarla sağlamak.
Daha önce çığ olduğu bilinen yerlere, av veya herhangi bir amaçla gitmemeleri için uyarmak gereklidir.